Wojciech Adam Zaczek (1921-1998)
Absolwent Szkoły Morskiej w Southampton z 1941 roku; uczeń na „Darze Pomorza” w ostatnim, przedwojennym rejsie, kapitan żeglugi wielkiej, kierownik Wydziału Nawigacyjnego PSM, mgr ekonomii, mistrz robót linowych, kapitan „Stefana Batorego”, kapitan statku Liceum Morskiego m/s „Edward Dembowski”, współautor telewizyjnej audycji „Latający Holender”.
Urodził się 21 września 1921 r. we Lwowie, ojciec był chirurgiem. Po ukończeniu gimnazjum w Przemyślu w 1937 r. przyjechał do Gdyni i zdał egzaminy na Wydział Nawigacyjny Państwowej Szkoły Morskiej.
W ostatni przed wybuchem wojny rejs szkoleniowy „Dar Pomorza” wyszedł 18 sierpnia 1939 r. Dwa tygodnie później wybuchła wojna. Żaglowiec pozostał w Sztokholmie pod opieką kilku członków załogi, a Wojciech Zaczek wraz z grupą uczniów i kadrą ewakuowany był do Wielkiej Brytanii. Trochę pływał w konwojach alianckich, w 1940 r. skierowany został do University College of Southampton. W 1941 r. ukończył kurs aspirantów poruczników żeglugi małej w polskiej Szkole Morskiej w Southamton, w 1943 r. zdał maturę w Gimnazjum i Liceum im. J. Słowackiego w Glasgow (Szkocja).
W 1941 r. opanował też kunszt wiązania węzłów – zachwyciwszy się wystawą w nowojorskim Muzeum Morskim. Wielki znawca węzłów, znał ich około 300, z lin i sznurków tworzył ramy do obrazów, wisiorki, pasy, artystyczne koszyki.
Do kraju wrócił w 1947 r., pływał w GAL-u do 1951 r., a po jego likwidacji – w Polskiej Żegludze Morskiej do 1954 r. Zatrudniony w Dziale Usług Żeglugowych Zarządu Portu Gdańsk – Gdynia jako inspektor nawigacyjny, zwolniony został z powodów politycznych i pracował jako inspektor w Centralnym Zarządzie PMH.
Po odzyskaniu „prawa pływania” w 1956 r. do 1958 r. pracował w Centralnym Zarządzie Przewozów Morsko-Handlowych w PŻM. Od 1957 do 1959 r. był kierownikiem Wydziału Nawigacyjno-Połowowego w Szkole Rybołówstwa Morskiego i nauczycielem dewiacji oraz nawigacji.
Wizyta dyrektora FAO dr. D. B. Finna (26.05.1959). Stoją od lewej: dyrektor „Arki” inż. Groch, kpt. ż.w. Wojciech Zaczek, kpt. ż.w. Karol O. Borchardt, dr D.B. Finn, kpt. ż.w. Henryk Borakowski, dyr. GUM Zbigniew Zachary, sekr. KW PZPR Henryk Winter, kierownik internatu Ereciński, kpt. ż.w. Jan Netzel
W latach 1959-1961 zatrudniony był w PPiUR „Gryf” w Szczecinie i Dalekomorskich Bazach Rybackich jako kapitan statku bazy. Dyplom kapitana żeglugi wielkiej uzyskał w 1960 r. W następnym roku wrócił do Gdyni i w 1961 r. został kierownikiem Wydziału Nawigacyjnego PSM. W 1965 r. ukończył z tytułem magistra ekonomii Wydział Morski Wyższej Szkoły Ekonomicznej. „Strona moralna nie budzi zastrzeżeń. Z natury swej impulsywny, przedsiębiorczy i wykazujący wiele inicjatywy. Chętnie pracuje dodatkowo nad wyposażaniem gabinetów naukowych. Do organizacji politycznych nie należy”[1].
Ta prawie doskonała opinia została nieco nadszarpnięta, gdy z rejsu do Stanów Zjednoczonych przywiózł elegancką limuzynę, obiekt westchnień w krajach socjalistycznych. Toteż w 1967 r. został wezwany „na dywanik” – do Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej i dyrektora naczelnego PLO tow. Stanisława Bejgera. Tłumaczył, że dyrektor PSM Mieczysław Jurewicz poprosił go, by będąc w USA, odwiedził Tadeusza Wągrowskiego – obywatela USA oraz absolwenta Szkoły Morskiej w Tczewie z 1923 r. i podziękował mu w imieniu szkoły za wspaniałe dary – zwłaszcza za samochód marki Lincoln Continental, przysłany PSM w 1964 r. Spotkanie skończyło się tym, że kpt. Zaczek wrócił na statek obdarowany lincolnem. „Komisja stoi na stanowisku, że nie licuje to z godnością wykładowcy Państwowej Szkoły Morskiej i wychowawcy młodzieży”[2]. Toteż sugeruje, by nie był już wykładowcą, „gdyż nie gwarantuje on wpojenia wychowankom właściwych zasad etycznych”[3].
I sekretarz KW PZPR w Gdańsku tow. Jan Ptasiński nakazał Urzędowi Celnemu cofnięcie wszystkich ulg i obciążyć obdarowanych, a PLO ma zakazać przyjmowania przez kapitanów i oficerów tego typu prezentów od obywateli obcych państw, a obdarowanych ukarać lub poprzesuwać na inne odcinki pracy[4].
Od 1967 r. do 1986 r. w regionalnej telewizji w Gdańsku Wojciech Zaczek współprowadził przez wiele lat audycję telewizyjną o tematyce morskiej pt. „Latający Holender”. Czołówka programu przyciągała przed telewizory widzów z całego kraju. Jedni pływali, inni – tylko o tym marzyli, a „Latający Holender” rozpalał wyobraźnię.
W 1969 r., gdy z połączenia Państwowej Szkoły Morskiej i Szkoły Rybołówstwa Morskiego utworzona została Wyższa Szkoła Morska, na Wydziale Nawigacyjnym został wykładowcą międzynarodowych prawideł drogi morskiej, eksploatacji statku handlowego, wiedzy okrętowej, technologii przeładunków.
Od 1974 do 1981 r. pracował w Polskich Liniach Oceanicznych, a do 1985 r. okresowo jako kapitan i w pionie dyrektora ds. technicznych. Dowodził 15 statkami, m.in. „Stefanem Batorym”.
Od listopada 1975 r. przez rok był kapitanem statku szkolnego m/s „Edward Dembowski”[5]. W 1976 r. został zastępcą delegata ministra handlu zagranicznego i gospodarki morskiej przy Odwoławczej Izbie Morskiej w Gdyni. Członek Klubu Kapitanów Żeglugi Wielkiej i od 1992 r. Stowarzyszenia Absolwentów Szkół Morskich.
Autor prac i artykułów naukowych, otrzymał Nagrodę Ministra Żeglugi za najlepszą książkę o tematyce marynistycznej roku 1977 („Jak zostać kapitanem”). Autor scenariuszy filmów o alarmach szalupowych, zainicjował i prowadził cykl audycji telewizyjnych pt. „Gawędy Wilków Morskich” oraz cykl „Kapitan schodzi ostatni”.
Zmarł 25 lutego 1998 r., pochowany został w Puszczykowie koło Poznania.
Źródła: Kadry morskie Rzeczypospolitej, tom I, pod red. Jana Kazimierza Sawickiego, wyd. II, Gdynia 2000; Wadim Konstanty Taniewski-Elliott, Spis personelu zatrudnionego na statkach Polskiej Marynarki Handlowej w latach 1939-1945, Gdańsk 1981; Witold Parteka, Wojciech Zaczek, [w:] Encyklopedia Gdyni, Gdynia 2006; Henryk Spigarski, Liceum Morskie w Gdyni, pływająca szkoła na m/s „Edward Dembowski”, Gdynia – Gdańsk 2005.
[1] Akta personalne PLO.
[2] Ibidem.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem.
[5] Henryk Spigarski, Liceum Morskie w Gdyni, pływająca szkoła na m/s „Edward Dembowski”, Gdynia – Gdańsk 2005, s. 87.
